May bayanihan ng mga pawisang katawan

Imbes na bahay, buhat nila’y kasangkapan

Magmula sa blender, oven at hair blower

Hanggang sa mga cabinet, istante at drawer

Pasa-pasa.

Abot-abot.

Hanggang maka-abot sa dyip na haharurot

May bigat ang pag-aabutan

May pagpipigil ang mga kamay na nagtutulungan

Parang natatanong na:

Hindi na ba talaga kayo mapipigilan?

O baka naman kayo ay mayroon pang agam-agam?

Bawat abot ng kagamitan

May kuwento si Aling Linda ng nakaraan:

Naalala mo ba nung nanghiram ako sa’yo ng sangkalan

At nagluto tayo ng matamis na ginataan
Sumagot ang aking inang:

Oo, ang lasa ay malinamanam

Talagang hindi ko yun malilimutan

Sumabat naman si Aling Celia sa kawalan

Naaalala mo rin ba noong minsang umuulan

Wala kayo at may pinuntahan

Ako ang sumaklolo sa inyong sampayan

Sinira ko pa yung bakod niyong kawayan

Kesa bumaho ang ‘yong nilabhan

Nagpatuloy ang mga ina

Sa kanilang mga gunita.

Ang kanilang mga alaala

Ay parang palaman sa garapon

Patuloy na sinisimot ang mga kahapon

Walang tinitira

Kahit isa

Inilabas na nila ang lamesa

Ang mga silya at kama
kasabay ang mga kuwentong

Hinapagan, inupuan at hinigaan

Salamat pare

Wika ni Mang Jose

Nang maalala ang mga inumang

Nauuwi sa mga utangang

Hindi na maalala kung nagkabayaran

Sabi naman ni Mang Furisima,

Kahit pa walang tama ng Ginebra

Ang pitaka ng aking ama

Ay hindi nangmamata

Kusang umaabot at hindi nagdadamot

Buhat na nila ang aking bisikleta,

Mga lutu-lutuan, manika

At iba pang laruan sa maleta

Na palaging bumebenta

Sa mga kalaro kong mga bata

Nagpaalam na si Jun-jun

Sabi niya: dapat ako pa rin ang bespren mo dun

Sabi ko naman: oo, kung pwede lang kita isama

Kasya pa naman tayo sa dyip naming nirenta

Ngumiti siya at sinabing; Hindi bale na

Kontento na akong palagi mo akong maaalala

Tuwing ipepedal mo ang ‘yong bisikleta

Sabi niya pa: Pagtanda natin hahanapin kita

At napuno na nga ng bahay ang Dyip

Iniwan na namin ang ilang bagay na nagpapasikip

Ang tumba-tumba, paso ng halaman

Batya, tabo at timba

Pati ang upuang mahaba

Hindi na namin nadala

Pero, sapat na ang baon naming alaala

At sa muling paghinto ng dyip na puno

May mga katawang matitipuno

Ang muling magbabayanihan

Hindi lamang ng mga kasangkapan

Kundi sa pagbuo ng aming bagong alaalang

Tatawagin naming tahanan

Lahok sa Saranggola Blog Awards 5

Pagsulat ng Tula

http://www.saranggolablogawards.com/2013/09/2013-saranggola-blog-awards.html

                                                                      

Continue reading

“Sa bawat nagsasarang pinto,

Ay may nagbubukas na bintana

At sa bawat masisikip na pinto

ay may winawasak na alintana.”

Umiinat pa si Aling Ester nang biglang may kumatok sa kanilang pintuan. Hindi na bago ang pag-inat niya sa ganitong parte ng umaga. Paano ba naman, gabi-gabing sumasakit ang kanyang likod dahil sa matigas at malamig nilang hinihigaan. Kusa na lamang silang nakakatulog sa kabila ng kirot sa likod hanggang sa balakang. Ang bago ngayon ay ang maagang pagkatok sa kanilang pintuan. Malamang ito ang kanyang asawang si Mang Renato. Pero inaasahan niyang tanghali pa ito makakauwi. Hinakbangan niya ang kanilang mga anak at binuksan ang pinto at hindi nga siya nagkamali.

“May surpresa ako sa’yo Ester.” Halata ang pagod sa mukha ng kanyang asawa. Mababakas ditong kulang pa ito sa tulog at naghahanap pa ng malalapatan ng likod para makapagpahinga. Nakita niya sa likod ng kanyang mister ang isang malapad na katre. Alam niyang ito ang surpresang tinutukoy ng kanyang asawa pero hinayaan niya pa rin itong ituloy ang kanyang surpresa.

“Ano yung surpresa mo?” pinagbuksan niya na ng pinto ang asawa. Pero imbes na pumasok, siya pa ang inakay palabas ng kanyang asawa.

“Eto yung surpresa ko!” sabay turo sa malapad na katre, “may kama na tayo Ester!”pigil ang ngiti ni Aling Ester sa surpresa ng kanyang asawa. Alanganing natutuwa pero mas akmang umuunawa.

“Paano natin yan ipapasok sa loob?” napakamot na lang ng ulo si Mang Renato.

***

Tumilaok na ang manok. Panawagan na umaga na. Nagdaan na ang nagtitinda ng pandesal at taho. Malinaw na umaga na nga. Pero malabo ang umaga sa ulirat ng magkakapatid na Minggoy, Mona at Michelle. Palibhasa bakasyon kaya sulit na sulit ang tulog. Bumangon na si Mona at Michelle. Samantalang si Minggoy naman ay bumalik pa sa pagtulog. Wala nang bago dito mapabakasyon man o may pasok.

Uminat-inat silang dalawa at nagmano sa amang nagkakape.

“Mag-almusal na kayo at may gagawin tayo pagkatapos.”

Maliit lang ang bahay ng pamilya ni Mang Renato. Mahirap magtago ng sikreto. Isang kwadrado lang ito at kusang nagta-transform depende sa pangangailangan ng pamilya. Hapag kainan ito sa tanghali, salas naman ito sa hapon at sa gabi’y muling magiging hapag kainan at sa alanganing oras ay magsisibing katre para sa kanilang mag-anak. Inilalatag lang nila ang mga pinagtagpi-tagping karton at saka nilalatagan ng magaspang na kobre kama at ito na ang kanilang higaan. Kaya ang pagdating ng katre ni Mang Renato ay talagang malaking malaking surpresa para kay Aling Ester. Literal at hindi.

“San mo ba nakuha itong katreng ito.” Sinisipat ni Aling Ester ang katre. Samantalang ang magkapatid naman ay patalon-talong lumapit sa katre. “Ate sa dulo ako a. Sa kanan.” hinigaan na ito ni Michelle. Sumunod naman sa kanya si Mona. Hindi nila alintana kung mainitan man sila ng araw. Ang mahalaga ay reserved na ang posisyon nila sa bago nilang higaan.

“Pinauwi sa akin ni Boss, nagasgas ko daw e. Kesa naman sa masisante, pumayag na lang akong ikaltas sa sweldo ko.” Tumayo na si Mang Renato para gisingin si Minggoy. Samantalang napaupo na lang si Aling Ester sa katre dahil sa panghihina. “Paanong gasgas ba?” tanong niya. “Nalaglag ko kasi nung inilalako namin kahapon ni pareng Abner sa may San Mateo.” Lalong nanghina si Aling Ester, “ang dami dami na nating utang, makakaltasan ka pa.” Lumapit si Mang Renato para aluhin ang asawa. “Hayaan mo na, ayaw mo nun may bago tayong matutulugan. Hindi na sasakit ang likod mo kakahiga diyan sa malamig na sahig” Kahit paano ay lumiwanag ang mukha ni Aling Ester.

“Paano natin ‘to ipapasok sa loob?” Muling tanong ni Aling Ester, muling napakamot sa ulo ni Mang Renato.

***

Kahit paano, biyaya yatang maituturing ang pagdating ng katre sa pamilya ni Mang Renato. Ang pambihirang araw ng bakasyon ay naging araw ng general cleaning para sa magkakapatid. Walang lusot kahit ang diyos ng katamarang si Minggoy. Kinailangan niyang bumangon ng maaga at gumalaw. Malinaw ang mandato ng padre de pamilya: Ilabas ang lahat ng kasangkapan at itapon ang hindi na kailangan. Mahirap lang sila kaya naman ang basura sa kanila ay basura na talaga at wala nang kapakinabangan pa sa iba. Niligpit ni Minggoy ang mga dyaryong ginamit nila sa project noon, maging ang mga lumang magasin na nakakalat lang sa may istante. Nang ilabas ang istante tumambad ang maraming alikabok sa ilalim nito. Naroon ang mga takip ng ballpen, limang piso, balat ng candy at iba pang kalat na hindi umabot sa basurahan.

Nagsilabasan ang kanilang mga kapitbahay. Nagtataka sa pambihirang gawi ng pamilya ni Mang Renato. Nariyang may nagwawalis sa bakuran at panakaw na umaabot ng tingin sa kanila, nagdidilig ng mga halaman at pasimpleng lumilingon sa kanila. Maging ang mga naglalako ng isda at gulay ay naglilimos sa kanila ng tingin. Para bang ang laking kasalanan ang paglilinis sa maduming relocation area na kinasasadlakan nila. Para bang ang laking krimen ng pagkakaroon ng isang malaking katre. Ang pamilya ni Mang Renato ay walang habas na binilanggo sa pagtingin ng kanilang mga kapitbahay.

Nailabas na nila ang TV, istante, orocan, lamesang plastic, mga kagamitang pangkarpentero ni Mang Renato, mga sinulid at karayom ni Aling Ester at ang mga karton ng damit at iba pang kasangkapan. Kanya-kanya rin ang magkakapatid sa pagliligpit ng kanilang mga kahong tinutulugan. Ganun din sa unan at kumot. Malinis na ang loob ng bahay. Handa na ito para sa pinakabago at pinakamalaking kasangkapang ipapasok sa kanya.

***

Isa

Dalawa

Tatlo                                                                                                                                               

Sabay-sabay nilang binuhat ang katre papasok sa loob ng kanilang bahay. Makikita ang pagkasabik sa mukha ng mga bata. “Hoy Kuya Minggoy ako ang hihiga sa dulo a. Sa kanan.” muling pangungulit ni Michelle. Hikab lang ang itinugon ni Minggoy. Mabigat ang katre. Palibhasa gawa sa matibay na kahoy. Pareho lang naman ang disenyo nito gaya ng ibang kama. May apat na paa. Sa mismong katawan nito ay may mga pahalang na kahoy at may mga awang sa pagitan. May malapad na headboard na may patungan. Pwedeng lagyan ng lampshade, telepono, aquarium at iba pa. Pero sa lagay ng pamumuhay nila, malamang alikabok lang ang magtatayo ng puwesto doon.

“Hindi naman kasya sa pintuan tay e” Yamot si Minggoy. Epektibo sa kanya ang linyang magbiro ka na sa lasing ‘wag lang sa bagong gising. May ibang version nga lang siya: Mag-utos ka na sa lasing, ‘wag lang sa bagong gising. Kung sa bagay sa lahat naman ng pagkakataon basta may iuutos sa kanya, nasisira ang araw niya. “Subukan nating patayo“ sabi ni Aling Ester.

Isa

Dalawa

Tatlo

Pero malapad din ang headboard nito. Hindi rin kakasya. Inilapag nila ang katre at agad na sumampa si Minggoy at si Michelle. Siyempre sa kanan si Michelle. Naupo naman ang tatlo at nag-isip ng paraan para maipasok sa loob ang katre. “May naisip ako nay!” napangiti si Mona, napabusangot naman si Minggoy.

***

Isa-isa nilang tinanggal ang jalousie sa kanilang bintana. Sinamantala na iyon ni Aling Ester para mapunasan ang mga ito ng basahang inilublob sa sabong panlaba. Pinakuha niya ito kay Minggoy at saka pinagtulungang punasan. Bonus pa ang pagpapaigib ng dalawang timba ng tubig sa poso sa may kanto. Si Mang Renato at Mona naman ang gumagawa ng kalkulasyon para maipasok ang katre sa loob ng bahay. “Dapat tay may isang maghihintay dun sa loob ng bahay. Para pag naisampa na natin madali na maipasok.” Tumango lang si Mang Renato sa mungkahi ng anak. Sa hudyat ng ama, bumalik silang lahat sa trabaho. “Kayong apat dito, ako ang maghihintay dun sa loob.” Ang mandato ng kanilang ama.

Isa

Dalawa

Tatlo

Pero hindi pa rin nagkasya ang katre sa bintana. Masyadong mahahaba ang mga paa nito at hindi kakasya sa makipot na lagusan ng kanilang bintana. Muli nilang binalik ang katre sa dati nitong pwesto. Lumagabog ito sa pagkakabagsak nila kasabay ng pagkalam ng kanilang sikmura. Pansamantalang umalis si Aling Ester para manguha ng dahon ng malunggay sa kabilang kanto.

Napapagod na si Minggoy sa pagbubuhat-pagbababa-pagbubuhat-pagbababa ng pambihirang katre. Nauubos na ang pasensya niya. May mga dagdag pang utos si Aling Ester kesyo buhatin yung ganito diyan, yung ganito doon. Gasgas na gasgas ang katamaran niya sa umagang ito. Kaya sa lahat ng ito padabog niyang ibinagsak ang mga buhat niyang sako ng kasangkapan ng tatay niya sa pagkakarpintero. Nagkalat ang mga martilyo, metro, pako, pala, asarol at lagare. “Ayoko na!” sigaw pa niya.

Sumigaw si Mang Renato. Akmang papagalitan na ang anak niyang panganay. Pero mas nanaig ang sigaw ni Mona. “May naisip na ako!” Nagwalk out si Mang Renato at nagbisikleta papunta sa bilihan ng bigas.

***

Isa

Dalawa

Tatlo

Sa hudyat ni Mona, hinampas ni Minggoy ng piko ang gilid ng pinto. Nagpaulitulit ang bilang ng isa hanggang tatlo at nagpaulit-ulit din ang pagyanig sa kabahayan ng pamilya ni Mang Renato. Isa. Pukpok. Dalawa. Palo. Tatlo, hamabalos. Nanginginig sa kanyang kinatatayuan ang Sto. Nino. Natitibag ang mga semento at gumuguhit ng lamat papunta sa mas malawak na panig ng pader. Palakas na rin ng palakas ang paggiba ni Minggoy. Natutuwa na siya sa ginagawa niya. Tuwang tuwa rin si Michelle habang nakadapa sa katre, sa may kanan at pinapanood ang kanyang kuya.

“Siguradong matutuwa si inay at itay pag naipasok natin ang katre sa loob. Dalian mo pa Kuya Minggoy!” Si Mona ang siyang porman sa planong ito. At si Minggoy ang trabahador. Palawak na ng palawak ang lamat. Rumuruta na ito papunta sa bintana at kisame. Bawat palo ay may katumbas na bagong ruta. Maingay na ang pukpukan sa bahay ni Mang Renato. Sa sumunod na bilang ng tatlo, natibag ang isang malaking tipak ng ding-ding at dumating si Aling Ester--nabitawan ang hininging sampung bugkos ng dahon ng malunggay.

***

Umiihip ang hangin at tinatangay ang mga sementong dinurog ni Minggoy sa alikabok kasama ang mga piraso ng dahon ng malunggay. Walang kibuan ang mag-anak. Binabaybay ng tingin ni Mang Renato ang nabuong lamat. Tinutunton ang simula nito at patuloy na hinahanap ang wakas. Lahat ng kurbada ay dagdag sa init ng kanyang ulo at sikip sa kanyang tiyan. Nakayuko naman ang magkakapatid. Laman pa rin sila ng hindi mapasok pasok na katre. Lumabas na mula sa bahay si Aling Ester buhat ang kaldero ng kanin at mangkok na may sardinas. Sa loob ng ilang buwan, ngayon na lang yata ulit sila nagkasama-samang mag-anak sa pagkain. Palagi kasing wala sa tanghali si Mang Renato. Abala ito sa paglalako ng katre sa iba’t ibang panig ng Maynila at kalapit na lalawigan. Gabi na rin ito kung makauwi at sa madalas na pagkakataon ay inaabutan niyang tulog na ang kanyang mga anak. Wala pa ring gustong magbutaw ng salita. Tanging kalansing lamang ng mga kutsara at tinidor ang maririnig. Paminsan-minsan sumisingit ang tunog ng paghigop ng sabaw ni Michelle.

Sa dalawang lata ng sardinas na pula, pitong katawan ng isda ang kinulong. At sa limang sikmura ang destinasyon nila. Marahil ang mangkok ang kanilang purgatoryo. Dito sila sinisentensyahan. At ngayon isang katawan na lang ang nakataya. Nagtama ang tingin ni Minggoy at Michelle. Nagsalubong ang tig isang pares ng kilay. Ang kanilang kutsara’y nagdikit at nag-anyong espada. “Nakadalawa ka na e” Sigaw ni Minggoy sa kanyang bunsong kapatid. “E kulang pa yung kinain ko e.” Sagot ni Michelle. Nagliyab ang mangkok sa nabuo nilang alitan sa isang pisrasong katawan ng sardinas. Nariyang madurog ito, kamuntikang mahulog at sa huli, tumalsik ang sabaw sa mukha ni Mang Renato.

“Hatiin niyo sa dalawa!” Pasigaw na utos ni Mang Renato. At muling umilaw ang bumbilya sa ulunan ni Mona. “Alam ko na!” at ang lahat ay tumingin ng masama sa kanya.

***

Sumuko na sila. Hindi na nabigyan pa ng pagkakaton ang naisip ni Mona. Muli, sa mandato ng padre de pamilya, dahan dahan na nilang ibinalik ang mga inilabas na kasangkapan. Nabago nga lang ang kaayusan. Medyo maluwang na ang pinto kaya madali nang maipasok ang mga dati’y medyo mahirap maipasok. Kanya kanya sila sa pagsasauli at pagtatabi ng kanilang mga gamit. Ito ang pinakanakakapagod na araw ng tag-araw para kay Minggoy. At sa dami ng naisip na resolusyon ni Mona, mukhang handa na nga siyang maghayskul sa darating na pasukan. Naudlot man ang pangarap na katre ni Michelle, trono niya pa rin ang pinakadulong bahagi ng kanilang higaan, sa kanan.

Nang maipasok na ang lahat lahat mliban sa katre. Ihiniga sila ng pagod sa ilalim ng kaulapan. Bahala na sa posisyon. Bahala na kung kaninong paa ang nakatapat sa kung kaninong mukha. Kung kaninong kilikili ang nakatapat sa kaninong ilong at kaninong puwet ang nakatutok sa kung kaninong bibig. Basta ang mahalaga si Michelle ang nasa pinakang kanto ng katre, sa kanan. Inaalala ni Mang Renato ang mga bitak. Inalala ni Aling Ester ang kaltas sa sahod. Pansamantala, lumiban sila sa mundo ng pag-aagam agam.

Biglang bumuhos ang malakas na ulan. Napangiti si Michelle. At ang pamilya ni Mang Renato ay isinuko ang kanilang mga pagod na katawan sa matutulis na patak ng ulan. Hinayaan nilang linisin ang pagod ng nagdaang araw at sinamantala ang bihirang pagkakataong nagkasama-sama sila sa ilalim ng ulan, sa ibabaw ng katreng minsan nilang pinangarap ilagay sa loob ng bahay.

***

Umiinat pa si Aling Ester nang biglang may kumatok sa kanilang pintuan. Hindi na bago ang pag-inat niya sa ganitong parte ng umaga. Paano ba naman, gabi-gabi pa ring sumasakit ang kanyang likod dahil sa matigas at malamig nilang hinihigaan. Kusa na lamang silang nakatutulog sa kabila ng kirot sa likod hanggang sa balakang. Sa awang pa lang ng pinto nakita na niya ang kanyang asawa. Humakbang siya sa kanyang mga anak at pinagbuksan ang kanyang asawa.

“May surpresa ako sa’yo Ester” halata ang pagod sa mata ng kanyang asawa. At nakita niya ang isang malapad na cabinet sa likod nito.

Lahok sa Saranggola Blog Awards 5

Pagsulat ng Maikling Kuwento

http://www.saranggolablogawards.com/2013/09/2013-saranggola-blog-awards.html

Continue reading

Palagi kong naiisip si Marie tuwing uuwi ako sa bahay galing sa trabaho.

Hindi ako pumapayag na hindi ko siya matikman bago ako umuwi at magpahinga. Para bang ritwal na ang arawan kong pagtikim sa kanya. Hindi nakakasawa kahit na paulit-ulit pa. Kahit pa hindi naman nagbabago ang lasa, para sa akin siya pa rin ang isa sa pinakamasarap na likha sa mundo. Lasang gatas pa rin siya tulad ng dati. Kumakatas sa bibig ko ang kanyang mga piraso. Lasang lasa ko ang linamnam niya. Kakaiba ang pagiging kakaiba ng lasa niya kumpara sa ibang katulad niya.

Mahal siya kumpara sa mga tigdo-dos na wafer at hopyang baboy at monggo at higit na mura naman kumpara sa mga tigsa-sais na Bingo, Hiro at Fita. Nakatayo si Marie sa pagitan ng dalawa at nagkakahalaga ng kwatro pesos. Pero talagang pambihira ang kanyang lasa. Dati mamiso lang din ang presyo nito pero siguro dahil sa lumapad ang biskwit kaya nagtaas na rin ng presyo. Gayunpaman hindi pa rin nag-iiba ang lasa nito mula noong unang beses ko itong matikman kasama ang kalaro kong walang pangalan.

Maitim siya, pero yung itim na hindi lang dahil pinanganak siya sa isla. Sunog yung tipo ng pagkaitim niya. Nag-ambag sa kutis niya ang mga tanghaling tapat na ginagalugad niya ang mga kalsada para lang maglaro at maghanap ng bagay na maaaring malaro. Kaya naman talagang ang dungis niyang tingnan. Idagdag pa ang outfit niyang sandong puti na nakubkob na ng dumi. Pambaba niya naman ay isang bulaklaking shorts na may kapareho ring kapalaran gaya ng sa sandong puti. Suko na ang lahat ng sabong panlaba sa kanyang mga damit. Palibhasa kasi kung saan saan siya nagsususuot kaya ang resulta, yung suot niya ay nagiging alanganing damit at alanganing basahan.

Anak siya ng kasambahay namin na naninilbihan sa tiyahin ko. Ako naman pinapag-aral din ng tiyahin ko at nakikitira sa kanila dahil nasa ibang bansa ang mga magulang ko. Kaya maliban sa mga pinsan ko, siya talaga ang nakasama ko sa paglalaro at iba pang gawaing pambata. Gaya ng pagtalon sa malambot na kama, paghahampasan ng unan, paglalaro ng nanay-tatay at sawsaw suka.

Grade 2 pa lang ako nun. At siya nama’y hindi ko na maalala, siguro dahil nga puro laro lang ang iniisip namin noon. Pero sa pagkakaalala ko, hindi siya nag-aaral nung mga panahong iyon. Dahil tuwing uuwi ako sa bahay nun, palagi niyang hinihiram ang mga libro at notebook ko. Tapos ikinukuwento ko sa kanya ang lahat ng ginawa namin sa maghapon. Natatandaan ko pa kung paano niya ako tingnan ‘pag nagkukuwento ako. Para bang ang laki ng tiwala niya sa akin at sa lahat ng sinasabi ko. Minsan ‘pag may mga kailangang i-drawing at kulayan, tinutulungan niya ako. Ganun ang araw-araw namin, pag Sabado naman, natutulog lang kami sa tanghali pero ‘pag wala ang mga bantay namin, tumatakas kami at pumupunta sa may pier, simbahan, saod (palengke) at terminal ng mga bus papuntang Maynila.

Hindi namin alintana yung init noon. Minsan isang beses, sa kasagsagan ng ala-una ng hapon, pumunta kami sa may dalampasigan. Naligo at namulot kami ng mga shells. Naglaro kami sa buhanginan at bumuo ng mga kastilyo. Tapos nakapulot kami ng patay na isda. Yung laki ng isda, hindi akma sa aquarium May mga patusok tusok siya sa katawan at malaki ang tiyan. Hanggang ngayon hindi ko pa rin alam ang tawag sa isdang ‘yun. Inuwi namin yun sa bahay at sinubukang buhayin. Binabad namin siya sa batya na pinuno naming ng tubig galing sa gripo. Pero wala na kaming nagawa. Hindi namin naisalba yung patay na isda. Nalungkot siya at kitang kita ko yun sa mukha niya. Hanggang sa makita kami ng nanay niya, nasabi na lang namin: Patay na! Nabitawan namin yung isdang nakababad sa tubig. Pinalo siya nun sa loob ng kuwarto nila. Ako naman pinatulog ng sapilitan ng tiyahin ko. Nababagabag ako nun at hindi makatulog. Rinig na rinig ko kung paano siya umiyak at magmakaawang ‘wag na siyang paluin. Pero bumilib ako sa kanya, matapang siyang bata. Tinanong siya ng nanay niya kung uulit pa siya, hindi siya sumasagot at pilit na pinipigil ang luha at sinasabing wala siyang ginawang masama. Nagpatuloy siyang paluin at ganun din ang kanyang pag-iyak at ako naman ay nagp;atuloy sa pag-aalala sa kanya. Hindi pa rin ako makatulog, hindi dahil sa kati ng banig o lamig ng semento. Hindi dahil sa init ng hanging galing sa Pacific Ocean, kundi dahil sa pag-aalinlangan ko sa kalagayan niya. Ok na kaya yung mga latay sa kanya? Alam ko ang pakiramdam nun dahil beterano na ako sa bagay na yun, kaya alam ko ang sakit ng mga haplit ng sinturon.

Maya-maya lang ginising niya ako. Alas kuwatro na raw, puwede na raw kaming maglaro ulit. Kita ko yung mga pasa niya sa mukha at kamay. Namamaga pa rin ang mga mata niya. Parang naantala lang yung pag-iyak niya para gisingin ako. Aalis daw kami at pupunta sa may saod. Hindi na ako nagmumog. Agad akong bumangon at sumama sa kanya. Magkahawak kamay naming tinakbo ang daan papuntang palengke. Pagdating sa may tindahan ng mga biskwit dumukot siya ng barya mula sa kanyang bulsa. Sampung tigpipiso (yung sinaunang piso pa) tig-lima daw kami. Gusto ko sanang itanong kung saan niya nakuha yun, pero naunahan niya ako, kinupit niya daw sa nanay niya. At bumili kami ng tig-limang pirasong Marie. At binaon namin papunta sa may breakwater at dun tinanaw ang papalubog na araw. Hindi ko na maalala ang mga sinabi niya nun. Hindi ko nga alam kung anong pinag-uusapan namin. At yun na rin lang ang huling alaala kong kasama siya. Pag-umuuwi ako sa probinsya sinusubukan ko siyang hanapin, pero hindi ko alam kung paano. E kung yung simpleng pangalan niya e, hindi ko na maalala. At siguro kung makikita ko man siya ngayon, hindi ko rin siya makikilala. Marahil gradweyt na rin siya sa outfit niya noon. Pumuti pa kaya siya? Nasaan na kaya siya, hindi ko maalala kung nakapagpasalamat man lang ba ako sa linibre niya sa’king biskwit.

Kaya ngayon, tuwing umuuwi ako galing sa trabaho muli kong nalalasahan ang tamis ng nakaraan. Inaalay ko sa kanya ang unang kagat. Bumabalik sa akin ang lahat ng gunita kasama siya. Pero talagang hindi ko matunton kung may pagkakataong tinawag ko siya sa kanyang pangalan. Naisip ko tuloy, buti pa yung biskwit nabinyagan ng pangalanan ng aking nakaraan.

Continue reading

Ang pangarap kong pagpapakabait ay nasa loob ng laruang cement mixer. Patuloy na ginigiling, hindi natatapos. At hindi na yata talaga matatapos.

Isang Linggo ng pagkabata ko, napadaan kami ni papa sa isang toy section sa Grand Central. Natulala ako sa laruang nakita ko. Hindi ko napansin ang ibang remote control na laruan. Yung mga matchbox na modelo ng iba’t ibang tunay na sasakyan. Yung mga robot at mga action figure ng Power Ranger na kapag pinipindot ang dibdib ay kusang nagpapalit ng ulo. Ang umagaw ng pansin ko ay ang malaking kulay dilaw na cement mixer. Sa laki nito, kakasya siguro sa loob ng mixer nito ang mga laspag laspag ko nang matchbox sa bahay. Kahit ang ilang bahagi nito ay gawa sa bakal, magaan lang ito at kayang kaya ko pang buhatin. At siguradong mas kayang kayang buahtin ni papa at ibato sa dingding ‘pag may ginawa na naman akong kalokohan. Tumigil ang sistema ko nun, napabitaw kay papa at napahalo siya sa karamihan ng mga mall goer. Napanganga ako at lumapit pa nang kaunti para mas makita ang mga features ng laruan. Na-excite ako. Naalala ko yung mga trak na dumadaan sa may C3. Detalyado ang mga features ng tunay na cement mixer dito sa laruang ito. Kopyang kopya yung mga nakikita ko sa buy and sell magazine ni papa.

Sabi ko, ‘pag nagkaroon ako nito, lalagyan ko ng tali tapos hahatakin ko saan man ako magpunta. Naplano ko na kung paano ko siya ipagyayabang sa mga pinsan at iba ko pang kalaro. Baka pwedeng ilagay sa loob ng mixer yung mga buhanging sangkap ni jenny sa lutu-lutuan. Puwede sigurong dun na rin namin haluin ang iba pa niyang sangkap gaya ng dahon, bulaklak ng santan at tubig ulan. Bago ko pa man malapitan ang pangarap kong laruan, isang pingot sa tenga ang nakuha ko. Sinigawan ako ni papa. Sabi niya: sa susunod na pumunta tayo sa mall, itatali na kita sa kamay ko para hindi ka mawala kung saan tayo pupunta.

Lagi namang ganun si papa. Parang krimen ang maglakad ng mabagal. Dapat laging may humahabol na mga alien sa amin. Dapat magkasabay kami ng hakbang. E ang problema lang, ang isang hakbang niya e katumbas ng limang maliliit kong hakbang. Lakad niya, takbo ko.  Kaya naman ang salitang pasyal sa akin noong bata pa ako ay isang nakakapagod na gawain. At sa araw na nakita ko ang pangarap kong laruan, hindi ako nag-aksaya ng panahon para igiit na ang pamamasyal ay para sa aking mga munting hakbang at hindi para sa kanyang mga nagmamadaling biyas. Nagpumiglas ako at bumalik sa hanay ng mga cement mixer. Para akong engineer na bubuo ng isang malaking malaking gusali.

“Ano bang ginagawa mo diyan? Male-late na tayo sa misa. Humanda ka sa akin sa bahay mamaya.”

Patay na. Yung mga linya niyang ganyan ay nangangahulugan na: patay ka na namang bata ka! Palo ka na naman ng sinturon! Kaya naman naisip ko na ilubos-lubos na lang. Kailangang umuwi akong dala ang laruang ito. Para kahit na mapalo pa ako at least may cement mixer na ako. Pigil na yung sigaw ni papa. Iniiwasang pagtinginan kami ng ibang tao. Yun pa naman ang panahon na bagong bagong tatag pa lang ang Bantay Bata 163. Mabilis kong kinuha yung isang cement mixer at niyakap. Lumapit na sa amin ang isa sa mga sales lady. Alanganing nagsusungitat alanganing natutuwa. Para akong hostage taker noon at yung cement mixer ang biktima ko. Tiningnan ako ng sales lady sa mata. Para bang sinasabi niyang: sige pa, bata, umiyak ka pa para makabenta ako. Umaksyon na ang tatay ko. Kinausap niya yung sales lady: Magkano ba ‘to miss? Pansamantalang tumayo ang babae at itinuro ang presyo sa tatay ko: 600. Nanlaki ang mata ng tatay ko. Yung maamo niyang mukha kanina, tuluyan nang umasim. BITAWAN MO NA YAN.UUWI NA TAYO. Patay. Napuno ko na si papa. Alam ko sa ganitong tagpo, kasing tigas na ng nahalong semento ang desisyon niya. Pinakawalan ko na ang laruan at sinauli na ito sa kanyang garahe. Sumama na ako kay papa. Pero bago kami umalis, tumingin siya sa sales lady at nagsabing: miss, pakitabi na lang nito, babalikan ko. Tapos kinausap niya ako, sabi niya: ‘pag nagpakabait ka, bibilhin ko yan. Sinundan niya pa: Tatawag tayo kay mama sa Hong-Kong papabili kita doon, mas marami doon. Mas maganda pa. Ngayong matanda na ako, ngayon ko lang nakuha na ang tinutukoy pala noon ni papa ay ipanghihingi ako ni mama ng mga laruang nalaro na ng mga anak ng amo niya. Kaya naman ang mga bago kong laruan ay hindi naman talaga bago. Parang ukay-ukay.

Wala namang nangyaring paluan sa pag-uwi namin. Siguro tinanggal na yun sa isipan ng tatay ko nung mga guardian angel ko nung magsimba kami. Dalawa lang kasi ang ipinagdasal ko noong buong misa. Una, ‘wag sana akong paluin ni papa pag-uwi namin sa bahay. Pangalawa, sana maging mabait na ako para magkaroon na ako ng laruang cement mixer.

Nung gabing yun, sinumpa kong magiging mabait na ako. Para sa dilaw na cement mixer. Inihanda ko na yung garahe niya sa ilalim ng kama. Tinanggal ko yung itim kong sapatos sa kahon nito. Pag nabili na yung cement mixer, dun ko yun ipaparada.

Tuwing dumadaan kami ng tatay ko sa toy section na yun ng mall,palagi ko itong hinihimas at hinahalikan. Binubulungan ko ito ng: unting tiis na lang, malapit na akong bumait. Inaabangan din yata ng sales lady ang pagiging mabuting bata ko. Siguro isa rin siya sa nananalangin noon ng kabaitan ko. Sa bawat araw na lumilipas, napapansin ko na sa tuwing dumadaan ako ay nababwasan ang mga cement mixer na nakaparada sa istatnte. May mga pumapalit na laruan. May mga ten wheeler truck na, dump truck at pick up truck. Pero para sa akin, the best pa rin ang dilaw na cement mixer. Ewan ko ba, hindi ko naman alam noon kung ano ang kapakinabangan ng trak na yun. Siguro dahil sa kulay nitong dilaw at itim. Masarap sa mata. Parang umaandar na pedestrian crossing. Ang cool. Dagdag pa yung malaki at umiikot na mixer sa likod nito. Parang pagong na gawa sa bakal. Pinaka kakaiba pa dito, umiikot ito habang umaandar. Parang may carousel sa loob nito.

Palagi na akong maagang matulog. Kumakain na ako ng mga gulay (tinitiis ko lang ang pakla). Hindi ko na inaaway yung mga pinsan ko. Nililigpit ko na yung mga laruan ko at inaabot ko na kay papa ang tsinelas niya tuwing nanggagaling siya sa trabaho. Mapapakamot na lang siya ng ulo at hahaplusin ang leeg ko at sasabihing: may lagnat ka ba? Isang maulang sabado ng gabi, umuwi siya at sinabi sa akin: may pasalubong ako sa’yo. YUNG CEMENT MIXER. Nasa isip ko. Nagbunga na rin sa wakas ang pagpapakabuti ko. Hindi ako makapaniwala na sa wakas ay may laruan na akong cement mixer. May maipaparada na ako sa ginawa kong garahe. Tapos dahan-dahan niyang nilabas mula sa bag niya.

Isang nakarolyong malaking papel.

Siyempre hindi ‘to cement mixer.

Napabuntong hininga ako at binuksan ang papel.

ANGEL OF GOD, MY GUARDIAN DEAR…

tapos may isang malaking picture ng batang nagdadasal sa maputing anghel.

Tinapik niya ang balikat ko. Ikabit ko daw sa tabi ng kama ko para tuloy-tuloy na yung pagpapakabait ko.

Sa buong buhay ko, ito yung naaalala kong pinakaunang beses kong magtampo. Binato ko ang lahat ng laruan ko sa lapag. Literal na lumipad ang malaking eroplano, pati ang mga tora-tora ng mga sundalong hapon. Ang mga laruan kong sundalo naman ay nagkalasog-lasog ang buto sa paghagis ko sa kanila. Ang mga lego naman ay parang mga sementong nagkandadurog-durog. Parang war zone ang sahig ng kuwarto namin. Ginulo ko rin ang ayos ng kama. Umiyak ako at nagwala. Hinahanap ko yung cement mixer. Kung totoo man siguro ang mga guardian angel, umiiyak na ito sa tabi ko. At kung totoo man ang mga devil, siguro ito ang mga nasa likod ng pambubuyo sa akin. Pumapasok sa isip ko nun na paano kung mawala na yung cement mixer? Kung maubusan ng stock? Kung masunog yung mall? (na nangyari pagkalipas ng mahigit isang dekada) Umakyat ang tatay ko. Galit na galit. Para siyang si Voltes V, agad niyang hinugot ang ultraelectromagneticbelt para paluin ako. Tumagal ang maaksyong paluan nang kalahating oras. Napuno ang kwarto ng hagulgol ko. Paulit-ulit, sinabi niya: Masama akong bata, suwail at sutil.

Gumuho ang mundo ko. Akala ko mabait na ako. Pero hindi pa pala. Natulog akong masama ang loob. Hindi dahil sa wala akong cement mixer, kundi dahil sa katotohanang hindi pa pala ako mabait na bata. Hindi ako nakakain nung gabing yun. Sitaw pa naman ang ulam.

Hanggang ngayon, naalala ko pa kung gaano kasarap matulog ng bagong iyak. Parang sabay na nakakatulog ang kaluluwa at ang pisikal na katawan. Matutulog kang basa ang unan, minsan libre pa ang sipon. Palatandaan mo na lang yung matigas na bahagi ng unan pagkagising. Nung mga panahong iyon, pakiramdam ko, ako na ang pinakamasamang bata sa buong mundo. Pakiramdam ko, kakampi ko na yung mga monster na kalaban ng Power Rangers at Voltes V.

Linggo ang kinaumagahan. Nagising ako na katabi si papa. Nakaharap siya sa akin at yung kamay niya ay nakapatong sa may beywang ko. Nawala yung bagsik ng kanyang mukha. Medyo marami akong muta nun, kasi nga nakatulog akong basa ang mga mata. Bumalik ako sa pagtulog at paggising ko, wala na siya sa tabi ko. At sa muli kong pagdilat may nakapatong ng bimpo sa noo ko. Sabi niya: o ano? Kumusta ka na? ang init-init mo. Sisimba lang ako, si ninang mo na muna ang bahala sa’yo. Nakatulog ulit ako. At paggising ko nasa tabi ko na siya at ang isang mangkok ng lugaw.

Tatalikod sana ulit ako pero sabi niya: may surpresa ako sa’yo.

Nilabas niya mula sa likod niya yung tatlong laruang jeep, kotse at eroplano. Asul, puti at dilaw. Tig bebente daw ang isa. Tumayo ako at yumuko sa ilalim ng kama. Sakto lang sila sa inihanda kong garahe.

Siyempre naulit pa yung mga paluan. Maraming beses pang naging Voltes V si papa. At ako naman ay makailang ulit pang naging monster na pinaparusahan ng ultraelectromagneticbelt at iba pang special weapon. Maraming beses pang lumuha ang guardian angel ko. Nasira, nawala at naipamigay na yung mga laruan sa paglipas ng panahon. Padalang nang padalang yung umaatikabong paluan. Hindi ko alam kung bumait na ako o baka napagod at nagsawa lang si papa. Hanggang sa ngayon, yung batang ako ay nakasakay pa rin sa cement mixer at hinahalo ang tamang formula sa pagiging mabait. Pero ako, nabuhay sa labas ng toy store, malayo sa Grand Central—hindi bumait pero nagtanda.

Binabalikan ko yung mga picture ko nung bata pa ako. Sagana nga ako sa laruan pero hindi ko talaga maintindihan kung bakit naging ganito kahalaga ang dilaw na cement mixer sa kuwento ng pag-uugali ko. Siguro kung nabilhan man ako nun ni papa, masisira ko rin yun o kaya maiwawala o kaya maipamimigay. Hindi rin siguro sasapat yung paggiling at paghalo na gagawin nito sa buhay ko. Pinanganak yata ako para maging isang matigas at magaspang na semento.

Ngayong matanda at may trabaho na ako, kaya ko nang bumili ng laruang dilaw na cement mixer pero hindi ko alam kung babait pa ako.

(unang tangka sa pagsulat ng sanaysay)

Continue reading